Jak uprawiać lawendę oraz jej właściwości lecznicze

Lawenda, a przede wszystkim odmiana wąskolistna, czyli lawenda lekarska znana jest na całym świecie. Co sprawia, że lawenda ma tak szerokie zastosowanie w ogrodzie, medycynie i domu? Przeczytaj, jak powinno wyglądać sadzenie lawendy oraz jakie odmiany nadają się do ogrodu, a które sprawdzą się jako kompozycja w doniczce.

Kiedy sadzić lawendę, kiedy przycinać, a kiedy przesadzać? Dowiesz się wszystkiego o lawendzie, tak by była nie tylko piękna, ale również pożyteczna przez cały rok. Tutaj możesz sprawdzić jak powinna wyglądać pielęgnacja lawendy krok po kroku, od maleńkiej sadzonki lawendy, przez dorodny krzew w ogrodzie po właściwości jakie wykazuje lawenda lekarska i możliwości wykorzystania jej kwiatów po ścięciu. Choć kolejność tych informacji będzie co nieco pomieszana, ponieważ ta cudna roślina wymaga krótkiego wyjaśnienia, czym zasłużyła sobie na tak duże zainteresowanie wśród profesjonalnych oraz amatorskich ogrodników.

Lawenda wąskolistna – właściwości i uprawa lawendy zapisane w historii

Lawenda znana jest od zawsze – dosłownie – według zapisków biblijnych Adam i Ewa zrywali ją w Raju. Nazwa lawendy pochodzi od łacińskiego słowa ,,lavare”, co oznacza ,,myć”. Ale co wspólnego ma mycie z lawendą? Otóż w Starożytnym Rzymie lawenda była używana w publicznych łaźniach. Natomiast w Egipcie nasączano nią całuny. W średniowieczu kwiat lawendy był używany jako zioło na każdą dolegliwość – ból głowy, skurcze w trakcie porodu, rany czy choroba psychiczna – do wszystkiego lawenda.

Czasy znacznie się zmieniły, jednak lawenda i jej zastosowanie są równie popularne. Właściwości lawendy zostały potwierdzone badaniami – no może poza zmniejszaniem bólu porodowego i otępienia.

Dzisiaj lawenda lekarska i inne odmiany przede wszystkim zdobią ogrody, tarasy, czy balkony. Lawenda w donicy ułożonej na parapecie poprawia nam humor nie tylko pięknym wyglądem bujnego krzewu, ale także uspokajającym działaniem lawendowej woni.

To właśnie woń lawendy zapoczątkowała aromaterapię, czyli leczenie za pomocą zapachu. Silny, a jednocześnie łagodny zapach lawendy znalazł zastosowanie w przemyśle perfumeryjnym i kosmetycznym. I tak było już dawno, dawno temu, a dokładniej w latach 20. XX wieku. Wtedy francuski chemik Rene-Maurice Gattefosse pracował w przemyśle perfumeryjnym. Zdarzyło mu się oparzyć dłoń i w celu schłodzenia rany, włożył rękę do pojemnika, w którym znajdował się olejek lawendowy. Zauważył później, że oparzenie goi się wyjątkowo szybko. Zainspirowany łagodzącym działaniem lawendy, rozpoczął badania nad właściwościami innych olejków i tak powstała ,,aromaterapia”.

Dziś wiadomo, że lawenda ma właściwości antyseptyczne i przeciwgrzybiczne. Pozyskiwany z niej olejek lawendowy przyśpiesza gojenie ran i wspomaga regenerację naskórka. Stosuje się go jako środek zwalczający trądzik, wchodzi w skład toników do twarzy, balsamów do ciała i szamponów do włosów. Nie wspominając już o zapachu mydła lawendowego.

Nawiązując jeszcze do starożytnego leczenia otępienia za pomocą lawendy – choroby umysłowej może nie wyleczy, ale na pewno uspokoi umysł. Lawenda wąskolistna uprawiana jest we Francji od XVII wieku w celach przemysłowych (medycyna naturalna, przemysł perfumeryjny, aromaterapia). Lawenda wąskolistna jest źródłem olejków eterycznych, które wykazują działanie łagodzące na układ nerwowy. Zapach olejku lawendowego uspokaja, zmniejsza stres i napięcie nerwowe, pomaga spokojnie zasnąć. Co ciekawe, działanie uspokajające lawendy może zmienić się w pobudzenie. Gdy jesteśmy przemęczeni, zapach lawendy pobudza aktywność umysłową.

 

Lawenda w doniczce przyda się na nitce – pożytek z suszonej lawendy

Świeża lawenda ogrodowa pachnie, zdobi, leczy i dodaje smaku. Lawenda w donicy to standard w nowoczesnym domu i ogrodzie. Zwłaszcza ostatnio coraz modniejsza biała lawenda na pniu. Właściwości lawendy, zarówno lecznicze jak i dekoracyjne, można wykorzystywać przez cały rok. Wystarczy przywiązać gałązki nitką i ususzyć. Kiedy obcinać lawendę, żeby była najlepsza do suszenia? Odpowiednim momentem będzie, gdy pędy kwiatowe lawendy rozkwitną w połowie lub na 2/3 długości. Szczegóły jak i kiedy przycinać lawendę będą opisane niżej.

Wróćmy do tematu, czyli jak suszyć lawendę? Odpowiedź nie jest tak oczywista, jak mogłoby się wydawać. Otóż suszenie lawendy powinno odbywać się w zacienionym miejscu. Pędy należy suszyć kwiatami zwisającymi w dół zapewniając im przewiew. Miejsce musi być ciepłe, ale nie gorące. Lawenda nie powinna być suszona w pełnym słońcu, czy na gorącej blasze.

Z ususzonych kwiatów lawendy robi się napary o działaniu przeciwbólowym. Napar taki, nawiązując znów do bólu porodowego, jako takiego nie zmniejszy, ale już bóle menstruacyjne i bóle brzucha spowodowane gromadzącymi się gazami może znacznie ukoić. W celach zmniejszających ból stosuje się również olejek lawendowy. Świetny do masażu skroni przy bólach głowy i migrenach związanych ze stresem. Okłady z naparu lub olejku rozszerzają naczynia krwionośne, co zmniejsza bóle reumatyczne, bóle stawów i mięśni. Olejek lawendowy można wykorzystywać także do masażu, co nie tylko zmniejsza dolegliwości, ale także sprawia wiele przyjemności i zapewnia rozluźnienie dla mięśni.

Nalewki i napary z lawendy lekarskiej stosuje się również doustnie. Dzięki właściwościom odkażającym, przeciwbakteryjnym i moczopędnym sprawdzają się w przypadku infekcji pęcherza. Lawenda stosowana profilaktycznie pobudza układ odpornościowy i pomaga w zwalczaniu infekcji. Olejek lawendowy stosowany do inhalacji wspomaga leczenie infekcji gardła, migdałków, zatok i oskrzeli. Olejek można stosować także do płukania gardła.

 

Lawenda w domu ma szerokie zastosowanie

Bajeczny wygląd ogrodu w okresie, kiedy kwitnie lawenda i przyjemny zapach kojący mnóstwo dolegliwości, to nie koniec korzyści jakie daje domowa uprawa lawendy. Lawenda wykazuje silne właściwości przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe i odkażające. Suszone liście lawendy można wykorzystać do odstraszania owadów. Są pomocne do odstraszania komarów i moli z garderoby, choć osy przyciągają, ponieważ należą do roślin miododajnych. Nie dość, że pozbywamy się większości robactwa, to dodatkowo zyskujemy przyjemny zapach ciuchów w garderobie i świeżego powietrza w całym domu. Nie bez znaczenia pozostaje, że są to rośliny odstraszające kleszcze.

Za pomocą świeżych lub suszonych liści lawendy można również zrobić domowy środek do czyszczenia. Wystarczy mieszanka destylowanego octu winnego i liści lawendy. Płyn taki nie tylko oczyści wiele powierzchni, ale również zdezynfekuje, dzięki czemu dom będzie zdrowy i pachnący. Olejek lawendowy można dodawać również do ekologicznych płynów do naczyń lub prania. Lawenda w domu sprawdzi się także jako naturalny odświeżacz powietrza. Wystarczy zwilżyć watę kilkoma kroplami olejku lawendowego i włożyć ją do odkurzacza lub skroplić filtr. Usunie to nieprzyjemny zapach.

 

Lawenda w ogrodzie prosto na polski talerz

Lawenda lekarska może być wykorzystana w sercu domu, czyli w kuchni. Należy jednak pamiętać, żeby w celach kulinarnych stosować jedynie lawendę bez sztucznych nawozów. Choć zapach lawendy kojarzy się ze słodyczą, to smak kwiatów i liści jest gorzki i szczypiący. Dlatego wchodzi w skład ziół prowansalskich, ale świetnie sprawdza się również jako dodatek do słodkich potraw. Lawenda jest idealna do lodów, dżemów i ciast. Piękny kwiat lawendy wąskolistnej nadaje się jako ozdoba do dań. Kwiaty można  kandyzować przy pomocy białka i cukru. Po wyschnięciu zyskujemy genialną ozdobę. Jak widać lawenda w doniczce jako kompozycja dekoracyjna może śmiało powędrować do kuchni.

Poza urozmaiceniem dań, lawenda wąskolistna i jej inne odmiany wykazują również korzystne działanie na układ trawienny. Poprawia apetyt przez pobudzanie wydzielania soków żołądkowych, przyśpiesza trawienie i ruchy perystaltyczne jelit, a także zmniejsza dolegliwości związanie z kolkami i wzdęciami. W leczeniu zaparć i niestrawności świetnie sprawdza się napar z liści lawendy.

 

Nowa Maja w ogrodzie – odcinki inspirujące do wykorzystania lawendy

Lawenda jest wyjątkową rośliną, która przy odrobinie pielęgnacji odwdzięcza się bujnymi pędami kwiatowymi. Bez wątpienia najpiękniejsza jest lawenda, kiedy kwitnie. Jednak również ususzone kwiaty mogą służyć do rękodzieła, które urozmaici każdy dom i ogród. Warto wiedzieć, kiedy przycinać lawendę, by ścięte kwiaty mogły posłużyć do rozmaitych celów.  Piękno lawendy skłoniło Maję Popielarską z programu ,,Maja w ogrodzie” do nakręcenia odcinka ,,Lawendowa przystać”. Właściciele polskiej plantacji lawendy wykorzystują swoje rośliny m.in. do własnoręcznego tworzenia ozdób z wykorzystaniem kwiatów lawendy. W odcinku można dowiedzieć się również kiedy przycinać lawendę, jak wygląda sadzenie lawendy, czy jaka ziemia do lawendy jest najlepsza. Co ciekawe, właściciele ,,Lawendowej Przystani” hodują sadzonki lawendy na podłożu piaszczystym. Sprawdza się, ponieważ lawenda potrzebuje gleby mocno przepuszczalnej. Ale o szczegółach uprawy nieco niżej.

 

Lawenda francuska, a lawenda wąskolistna, czyli odmiana odmianie nie równa – troszkę botaniki w postaci charakterystyki gatunków   

Najpopularniejsze odmiany, to np. lawenda ,,grosso”, czy lawenda ,,blue scent”. Ale po kolei, teraz króciutko skąd pochodzi rodzaj Lavandula i na jakie grupy go dzielimy.

W przyrodzie występuje ok. 30 gatunków lawendy. Rosną m.in. na Wyspach Kanaryjskich, w Indiach i w Basenie Morza Śródziemnego. Rodzaj Lavandula dzieli się na 6 grup. 4 z nich, poza uprawą w ogrodzie, wykazują właściwości lecznicze i mają szerokie zastosowanie w zielarstwie. Lawenda wąskolistna, czyli lawenda angustiflora, a jeszcze inaczej lawenda lekarska należy do grupy Lavandula o szerokim zastosowaniu. Podobnie jak lawenda szerokolistna.

Do grupy Lavandula stoechas należy lawenda francuska. Ponadto wyróżniamy grupę Dentata, czyli lawendę hiszpańską, a także grupę Pterostachys, zawierającą gatunki lawendy charakteryzujące się pierzastymi liśćmi i rozgałęzionymi kwiatostanami.

Przy wyborze lawendy do domu lub ogrodu często spotykamy się z innymi nazwami, np. ,,grosso”, ,,blue scent”, ,,Rosea”, czy ,,Munstead”. Jest to nazwa odmiany lawendy. Poszczególne odmiany należą do jednego z gatunków, ten z kolei do grupy, a wszystkie lawendy to rodzaj ,,Lavandula”. Niektóre odmiany są mieszanką kilku gatunków.

Najpopularniejsza jest lawenda wąskolistna, ponieważ jako jedyna potrafi przetrwać zimowanie w naszym klimacie. Lawenda lekarska jest półkrzewem o zdrewniałych pędach u nasady (tak jak wszystkie lawendy). Kwiaty lawendy lekarskiej kwitną na nierozgałęzionych pędach, w przeciwieństwie do lawendy szerokolistnej (L. latifolia, L. spica), która ma parzyste, rozgałęzione pędy kwiatowe.

Połączenie tych gatunków daje mieszańce pod nazwą Lavandula x intermedia, czyli lawenda pośrednia. Lawenda pośrednia jest większa i masywniejsza niż lawenda wąskolistna. Korzystną cechą takiej mieszanki jest zwiększona odporność na wilgoć. Daje również dwa razy więcej olejku eterycznego. Popularną odmianą tej mieszanki jest lawenda ,,grosso”. Zwiększona odporność sprawia, że te odmiany nadają się zarówno jako ozdobna lawenda w donicy, jak i w ogrodzie. Czego niestety nie można przypisać lawendzie z grupy L. Danata. Są bardzo wrażliwe na deszcz i nie tolerują dużej wilgoci podłoża. Mają natomiast piękne, długie kwiaty. Sadzonki tej lawendy nadają się idealnie do uprawy w pojemnikach w pełnym słońcu. Lawenda w donicy może zdobić balkon lub pachnieć w kuchni, czy salonie.

Odmiany lawendy zwykle mają kwiaty w fioletowo-niebieskim odcieniu. Jednak wiele z nich występuje w innych kolorach, np. w kolorze białym, fioletowym, niebieskim lub jaskrawoniebieskim. Odmiany lawendy z grupy Stoechas oraz jej mieszańce mają np. zielone liście i kwiatostany z kremowymi kwiatami (np. L. viridis). Biała lawenda to np. ,,Alba”, która jest odmianą lawendy lekarskiej. Wśród lawend nie brakuje również odmian o srebrnych liściach (np. Sawyer).

Zestawienie najpopularniejszych odmian:

• Lawenda ,,Munstead Strain” – jasnoniebieskie kwiaty, dość odporna na niskie temperatury.
• Lawenda „Blue Scent” – jasnofioletowe kwiaty, roślina niska (30-40cm.), dobrze znosi niskie temperatury.
• ,,Alba” – biała lawenda, wysoka (80-100cm), kwitnie krótko w lipcu i sierpniu, mało odporna na mróz.
• ,,Ellagance pink” – kwiaty różowe, kwitnie od czerwca do października, niska (30-40cm), średnio odporna na niskie temperatury.
• ,,Mini Blue” – niebieskofioletowe kwiaty, bardzo niska (do 20cm), idealna jako lawenda doniczkowa, średnio odporna na mróz.
• ,,Grosso” – lawenda pośrednia, dorasta do 60cm, wymaga okrycia w mroźne zimy.

 

Uprawa lawendy, sadzenie oraz co nieco o rozmnażaniu, czyli sadzonki i siewki

To, kiedy sadzić lawendę zależy od tego, czy są to sadzonki lawendy w doniczce, czy nasiona. Lawenda w doniczce może być wysadzana do gruntu w całym okresie wegetacyjnym, czyli od wiosny do wczesnej jesieni. Ważne, żeby nie było zagrożenia przymrozkami. Nawet niewielki mróz może uszkodzić świeżo wsadzone roślinki i uniemożliwić im zakorzenienie.  Natomiast lawenda z nasion może być wysiania do pojemników między marcem, a czerwcem. Pojemniki przechowujemy w odpowiednio ciepłym pomieszczeniu. Do momentu wykiełkowania (18-28 dni) temp. powinna wynosić 18-20°C. Później zmniejszamy ją do 15-18°C.

Natomiast wysiew świeżych nasion lawendy bezpośrednio do gruntu w ogrodzie powinien nastąpić późnym latem lub wczesną jesienią, gdyż nasiona lawendy przed wzrostem potrzebują procesu stratyfikacji, czyli przechłodzenia. Jeśli chcemy wysiać nasiona wcześniej, możemy również na świeżych nasionach w prosty sposób przeprowadzić zabieg stratyfikacji przy użyciu lodówki. Wystarczy dojrzałe, czarne nasiona lawendy zmieszać z wilgotnym piaskiem i przełożyć do foliowego woreczka. Tak przygotowane przechowujemy w lodówce w temp. 0-5°C przez ok. 2 miesiące – taka lawenda z nasion po mini zimie.

Rozmnażanie lawendy przez robienie zaszczepek, czyli sadzonkowanie robimy między lipcem, a sierpniem. Pobieramy pęd o długości 7-10cm z przynajmniej trzyletniej rośliny. Zanurzamy dolną część w ukorzeniaczu i wkładamy do pojemnika z piaskiem i odkwaszonym torfem (1:1). Utrzymujemy umiarkowaną wilgotność i przechowujemy w ciepłym pomieszczeniu, jednak nie gorącym. Po ok. 6 tygodniach sadzonka lawendy powinna mieć już korzonki.

 

Lawenda – uprawa, pielęgnacja i najważniejsze, czyli przycinanie lawendy

Lawenda w ogrodzie nie wymaga podlewania. Podlewamy jedynie nowe sadzonki, zanim zdążą się ukorzenić w gruncie. Do uprawy lawendy można stosować nawóz o niskich stężeniach, który uwalnia się powoli – lawenda nie toleruje naturalnego obornika w dużej ilości. Gdy podłoże jest odpowiednio przygotowane, lawenda będzie piękna również bez sztucznych nawozów. Popularne odmiany lawendy lekarskiej i francuskiej są raczej odporne na choroby.

Pierwsze przycinanie lawendy wykonujemy na jesień, kiedy to przycinamy przekwitłe kwiaty lawendy. Jesienne cięcie lawendy wykonujemy łagodnie, nie naruszając pędów, a jedynie usuwając przekwitłe kwiatostany. Kiedy przycinać lawendę, żeby uformować gęste i równe krzewinki? Mocne cięcie lawendy wykonujemy pod koniec marca lub na początku kwietnia.  Lawenda po zimie wręcz wymaga radykalnego cięcia. Dlatego na wiosnę cięcie lawendy powinno być spore. Usuwamy nie tylko kwiaty, ale również część pędów. Należy jednak uważać, żeby nie ściąć zdrewniałej części pędu, co mogłoby doprowadzić do chorób rośliny, a w konsekwencji do jej obumarcia.  Jak przycinać lawendę, żeby jej nie uszkodzić? Obcinamy cały kwiatostan razem z pędem o długości ok. 2 cm, zwykle jest to ok. 1/3 długości całego krzewu.

Wiedza, kiedy ciąć lawendę jest przydatna, zwłaszcza gdy chcemy, żeby nasza lawenda obficie zakwitła. Radykalne przycinanie lawendy wbrew pozorom nie zmniejsza rośliny, a jedynie ją kształtuje i przyśpiesza przyrost młodych kwiatów. No dobrze, ale właściwie kiedy kwitnie lawenda? Obfite kwitnienie lawendy następuje w czerwcu i w lipcu. Cięcie lawendy na zbiory, które zamierzamy wykorzystać powinno odbywać się gdy lawenda rozwinie 2/3 kwiatów. Możemy je wówczas wykorzystać od razu np. robiąc bukiet z lawendy lub ususzyć (wspomniane wyżej). Jeśli przycinanie lawendy wykonamy w trakcie lub zaraz po kwitnięciu, pobudzi to krzak lawendy do wzrostu i będziemy mogli cieszyć się drugim kwitnięciem w tym samym roku.

Lawenda w doniczce wymaga nieco innego cięcia. Możemy je wykonywać na wiosnę lub na jesień. Przycinanie lawendy w donicy polega na formowaniu kulistego kształtu, co tworzy estetyczną kompozycję. Co kilka lat można przycinać również korzenie. Skracamy je wówczas maksymalnie o 10 cm. Lawenda na pniu również wymaga formowania.

Choć niektóre odmiany lawendy żyją nawet kilkanaście lat, to po ok. 7 latach krzaczki nie wyglądają już tak bajecznie jak młoda sadzonka lawendy. Pędy stają się długie, zdrewniałe i pozbawione zielonych odrostów. Należy wówczas przyciąć lawendę u samej nasady, najlepiej w kwietniu. Lawenda powinna wypuścić młode odrosty wprost od korzenia, choć niestety zdarza się, że zabieg taki nie przynosi rezultatów i lawenda obumiera. Nie pozostaje wtedy nic innego, jak nowa sadzonka lawendy. Na szczęście cena lawendy nie jest wysoka.

 

Każda lawenda, bez względu na odmiany, nie lubi nadmiernej wilgoci i podmakania. Ziemia do lawendy musi więc być żyzna, przepuszczalna i mieć odczyn zasadowy (pH 6,0-8,0). Lawenda nie znosi mokradeł, świetnie czuje się na mocno nasłonecznionych skarpach, w podłożu nawet żwirowym. Gdy w naszym ogrodzie brakuje odpowiedniego miejsca, można zrobić podniesione rabaty, a ziemię wymieszać z piaskiem, co pozwoli na swobodne odpływanie nadmiaru wody.

Lawenda w ogrodzie musi mieć bardzo słoneczne stanowisko. Aby kwiaty lawendy mogły cieszyć nasze oczy, nie mogą być przysłaniane przez inne rośliny. Ponadto lawenda lubi mieć swobodny dostęp do składników odżywczych z gleby, nie można jej więc sadzić w bliskiej odległości z innymi roślinami. Lawenda w ogrodzie najlepiej prezentuje się sadzona zbiorowo, po kilka lub kilkanaście sztuk tej samej odmiany. Odległość między sadzonkami powinna wynosić od 40 do 60 cm.

Lawenda wąskolistna jest dość odporna na mróz, jednak w przypadku ciężkiej zimy warto ją okryć. Ponadto jest to lawenda wieloletnia, która w odpowiednich warunkach może przetrwać nawet 15-20 lat. Jest to jedyny gatunek lawendy, który może tak długo gościć w ogrodzie.

Natomiast lawenda francuska wykazuje znacznie mniejszą odporność na mróz i wilgoć. W naszym klimacie należy raczej do roślin sezonowych, zimowanie rzadko przynosi rezultaty. Niemniej jednak kwiat lawendy francuskiej wart jest uprawy w donicy, choćby przez jeden sezon. Lawenda w doniczce jako kompozycja może być uprawiana na balkonie, gdzie będzie miała odpowiednią ilość słońca, a przed nadejściem mrozów można spróbować ją przezimować w domu.

 

Lawenda na balkonie i w domu

Lawenda w donicach na balkonie, tarasie, czy parapecie może być z powodzeniem uprawiana przez cały rok. Ziemia do lawendy w doniczce powinna być żyzna i odpowiednio drenowana, np. przez umieszczenie żwiru na spodzie. Pamiętajmy jednak, aby donicę ustawiać w pełnym słońcu i nie dopuszczać do przemoczenia. Jednym zdaniem, lawenda w doniczce wymaga takiego samego traktowania jak lawenda w ogrodzie. Różnica polega na tym, że nawet najbardziej odpowiednia dla naszego klimatu lawenda lekarska może nie przetrwać zimy w donicy. Najlepiej na zimę przesadzić lawendę do gruntu i okryć lub przechować donicę w nasłonecznionym, chłodnym pomieszczeniu o temp. 5-10°C. W zimie lawenda w doniczce również musi być podlewana, często ale przy użyciu niewielkiej ilości wody.

 

Poniższe informacje zamieszczone na tej stronie internetowej służą wyłącznie celom informacyjnym i w żadnym wypadku nie mogą zastąpić profesjonalnej porady medycznej. Powinieneś skonsultować się z kompetentnymi służbami medycznymi na temat Twojego stanu zdrowia i wszystkich Twoich zaburzeń. Przed podjęciem jakichkolwiek działań związanych z jakąkolwiek terapią radzimy poinformować lekarza o takim zamiarze, ponieważ każdy lek lub zioło lecznicze stosowane niewłaściwie może stanowić zagrożenie dla zdrowia.